Ηταν οι τελευταίοι μήνες του 2009. Από τα διάτρητα σύνορα, μεταναστευτικές ροές κατευθύνονται, με ή χωρίς χαρτιά, στο κέντρο της Αθήνας, 200.000 περίπου το χρόνο. Εγκληματικά δίκτυα έχουν καταλάβει εγκαταλειμμένα κτίρια και ερείπια, όπου προεξέχουν κάμερες για να ελέγχουν παρεμπόριο, πορνεία και εμπόριο ναρκωτικών. Επιτήδειοι στοιβάζουν σε ετοιμόρροπα σπίτια μετανάστες με υψηλό αντίτιμο. Η Χρυσή Αυγή οργανώνεται και εκμεταλλεύεται το φόβο στον Αγιο Παντελεήμονα, τα Εξάρχεια χαρακτηρίζονται ως «άβατο», ελάχιστοι αστυνομικοί περιπολούν. Οι κάτοικοί τους ζητούν συμπαράσταση από το κράτος, αλλά δεν τους ακούει κανείς. Η Ελλάδα βρίσκεται στα πρόθυρα του Μνημονίου. Στα παραπάνω προστίθενται οι καθημερινές πορείες και τα επεισόδια, ενώ εντείνονται τα συσσίτια, τα λουκέτα, οι άστεγοι.
Είναι οι πρώτοι μήνες του 2016, η ύφεση είναι εδώ, όπως και η προσφυγική κρίση. Μάλλον δεν άλλαξαν πολλά. Οποιος ζει ή επισκέπτεται το κέντρο της Αθήνας διαπιστώνει μια μοιρολατρική παράδοση στην εγκατάλειψη. Τα Εξάρχεια καπνίζουν από τους καμένους κάδους, οι προσόψεις διατηρητέων κτιρίων έχουν κρυφτεί πίσω από τα tags ακόμη και στην Πλάκα, τα βρώμικα πεζοδρόμια είναι παγίδες για τους πεζούς. Ο καθένας παρκάρει όπου βρει, ακόμη και πάνω στην πλατεία Συντάγματος ανεβαίνουν ΙΧ.
Η Αθήνα φιλοδοξεί να γίνει ο αγαπημένος προορισμός για το 2016 σε σχετικό διεθνή διαγωνισμό, αλλά στο υποφωτισμένο Ζάππειο δεν τολμάς να περπατήσεις μόλις νυχτώσει. Οι κήποι έχουν γίνει δημόσια ουρητήρια, αρκετά παγκάκια είναι σπασμένα, όλα φαίνονται να λειτουργούν στο μίνιμουμ. Στις πλατείες του κέντρου, τα περίπτερα καταλαμβάνουν εμβαδόν γκαρσονιέρας, τραπεζοκαθίσματα μπλέκονται με μηχανάκια, πλανόδιους, στάσεις λεωφορείων, ταξί. Οι πιάτσες ναρκωτικών του Μουσείου και της Νομικής λειτουργούν ανενόχλητες. Εξω από το Πνευματικό Κέντρο του δήμου παιδιά περπατάνε ανάμεσα σε χρησιμοποιημένες σύριγγες και προφυλακτικά. Το Πεδίον του Άρεως μετά από ένα σύντομο διάλειμμα παραπαίει, λόφος του Στρέφη και Λυκαβηττός αφημένοι στην τύχη τους. Οπου ο δημόσιος χώρος βανδαλίζεται ή οι υπηρεσίες δεν μπορούν να τον συντηρήσουν, η ελληνική απάντηση είναι καφετέρια, μπαρ, τραπεζοκαθίσματα.
Δεν θα διαφωνήσει κανείς ότι ο Δήμος Αθηναίων έχει κάνει αρκετά. Συμμάζεψε τα οικονομικά του, οι κοινωνικές του δομές φροντίζουν χιλιάδες συνανθρώπους μας, γίνονται αναπλάσεις σε υποβαθμισμένες περιοχές, υπάρχει διαφάνεια και χρηστή διοίκηση και ένα σχέδιο για ανάπλαση του εμπορικού τριγώνου. Αρκούν όμως; Μπορεί ο Δήμος μόνος του; Μπορεί μια πόλη που υποδέχεται 3-4 εκατομμύρια επισκέπτες κάθε χρόνο, τους οποίους αδυνατεί να κρατήσει πάνω από ένα διήμερο, να γίνει προορισμός, με τέτοια χάλια στο κέντρο της;
Οταν η συνεργασία εξαρτάται από τις καλές σχέσεις υπουργών ή δημάρχων, καταλαβαίνει κανείς γιατί μπαίνουν στο συρτάρι τα προβλήματα για τον επόμενο. Αφού κανείς δεν βάζει το χέρι στη φωτιά, πέφτει πάντα η ευθύνη στην Αστυνομία να ασχολείται με κοινωνικά προβλήματα, με τα γνωστά αποτελέσματα
Οποιος έχει ζήσει έστω και για λίγο τη δημόσια διοίκηση, γνωρίζει ότι το μεγάλο καρκίνωμα δεν είναι οι πελατειακές σχέσεις ή η αναποτελεσματικότητα. Είναι η έλλειψη συνεργασίας, η διαλειτουργία μεταξύ υπουργείων, περιφερειών, δήμων, φορέων. Οι δομές του κράτους ξεχάστηκαν σε άλλες δεκαετίες, τότε που τα προβλήματα είχαν απλές λύσεις. Οταν η συνεργασία εξαρτάται από τις καλές σχέσεις υπουργών ή δημάρχων, καταλαβαίνει κανείς γιατί μπαίνουν στο συρτάρι τα προβλήματα για τον επόμενο. Αφού κανείς δεν βάζει το χέρι στη φωτιά, πέφτει πάντα η ευθύνη στην Αστυνομία να ασχολείται με κοινωνικά προβλήματα, με τα γνωστά αποτελέσματα.
Κάπως έτσι έγινε το 2009. Απηυδισμένη από την αδιαφορία, η τότε πολιτική ηγεσία του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, Χρυσοχοΐδης και Βούγιας, κάλεσε σε συναγερμό: υπουργεία, δήμος, υπερ-νομαρχία, κοινωνικοί οργανισμοί, εμπορικοί σύλλογοι, κοινότητες μεταναστών, κινήσεις πολιτών, ΜΚΟ, ομάδες πολιτών από Εξάρχεια, Αγιο Παντελεήμονα, κάθισαν σε ένα τραπέζι και μετά από μήνες εντατικής συνεργασίας κατέληξαν σε ένα αξιοπρεπέστατο επιχειρησιακό σχέδιο με τον μετριοπαθή τίτλο «Δράση για την Αθήνα». Το σχέδιο, σαν ένα μικρό Μνημόνιο για κάθε υπουργείο και δημόσια αρχή, προέβλεπε δράσεις ασφάλειας, δημόσιας υγείας, περίθαλψης, πρόνοιας, αισθητικές και περιβαλλοντικές παρεμβάσεις, ακόμη και πηγές χρηματοδότησης. Το πιο σημαντικό όμως ήταν ότι καλούσε σε συνεργασία, το έλεγε ξεκάθαρα: έτσι όπως είναι η κατάσταση στην Αθήνα, χρειαζόμαστε ένα ενιαίο συντονιστικό κέντρο, στο πρότυπο των Ολυμπιακών Αγώνων. Κανείς δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα μόνος του.
Το σχέδιο προκάλεσε οργίλα σχόλια από τη Χρυσή Αυγή καθώς και απειλές ακόμη και σε συνεργάτες των τότε υπουργών. Ομως εγκρίθηκε από τον τότε Πρωθυπουργό και «χρεώθηκε» στον τότε αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Θεόδωρο Πάγκαλο, τον Σεπτέμβριο του 2010. Εγινε ανασχηματισμός, η κυβέρνηση πνιγόταν από το μνημόνιο, το σχέδιο εκφυλίστηκε σε δράσεις της Αστυνομίας, για να εγκαταλειφθεί σχεδόν εντελώς μετά από λίγο καιρό, προσθέτοντας άλλη μια γεύση απογοήτευσης σε όσους είχαν εργαστεί σκληρά για αυτό.
Λίγα χρόνια μετά, το 2013 είχα ρωτήσει τον αντιδήμαρχο του Μπουένος Αϊρες, μιας πόλης που έζησε αντίστοιχη κρίση, αν μπορεί ένας δήμαρχος μέσα σε τέτοιες συνθήκες, να αναστρέψει την κατάσταση. Μου είπε ότι μάλλον είναι αδύνατο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι σηκώνεις τα χέρια ψηλά. Απλά χρειάζονται ανατρεπτικές ιδέες, διπλάσια προσπάθεια, μερικοί στόχοι και συμμαχίες.
Τις πόλεις, τις σώζουν οι κάτοικοί τους. Για να πάρουν όμως οι κάτοικοι την πόλη στα χέρια τους, χρειάζονται παραδείγματα, αφορμές, γεγονότα, στόχους που εμπνέουν και κινητοποιούν. Η «Δράση για την Αθήνα» έδειξε ότι λύσεις υπάρχουν και ότι το κράτος μπορεί να συνεννοηθεί μεταξύ του. Ποτέ δεν είναι αργά για άλλη μια προσπάθεια.
To κείμενο δημοσιεύτηκε εδώ
