“Η πρόοδος πρέπει να κερδίζεται από κάθε γενιά”, είπε ο Barrack Obama στην ομιλία του στην Αθήνα. Μόνο που αν βάλουμε τη λέξη πρόοδος δίπλα στην ελληνική νέα γενιά η εξίσωση δεν βγαίνει. Για τον απλό λόγο ότι η Ελλάδα είναι η χώρα με τις πιο βαθιές κοινωνικές ανισότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες. Και η προμετωπίδα αυτής της ανισότητας, είναι το χάσμα πόρων και ευκαιριών ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά τους.
Η κρίση δεν λειτούργησε ως ευκαιρία. Και οι μνημονιακές πολιτικές, με αμοιβαία ευθύνη των κυβερνήσεων και των δανειστών σπρώχνουν την Ελλάδα στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Ανάμεσα στο 2008 και στο 2015, το χάσμα μεγάλωσε τόσο που η σύγκρουση των γενεών δεν είναι μια μεταφορά, αλλά έχει πραγματικές διαστάσεις. Για κάθε ευρώ που ξοδεύει το ελληνικό κράτος για τους νέους (παιδεία, έρευνα, κατάρτιση), ξοδεύει 7 για τους μεγαλύτερους, αφού το μερίδιο των εξόδων για συντάξεις μεγαλώνει διαρκώς σε μια κοινωνία που γερνά γρήγορα.
Ένας άλλος τομέας, όπου η ανισότητα “βγάζει μάτι”, είναι η εργασία. Τα στοιχεία είναι αμείλικτα: 450.000 νέοι αμείβονται με 100 έως 400 ευρώ, οι μισοί είναι άνεργοι, ένας στους πέντε δουλεύει αλλά είναι φτωχός, το επίπεδο των επαγγελμάτων που έχουν ζήτηση πέφτει γιατι φεύγουν οι καλές επιχειρήσεις, ενώ για πρώτη φορά καταγράφηκε ότι όσοι δουλεύουν part-time ξεπερνούν όσους έχουν σταθερή εργασία, δηλ. οχτάωρο. Αν προσθέσει κανείς ότι ακόμη και οι νόμοι της εργασιακής απορρύθμισης δεν εφαρμόζονται και ότι η Επιθεώρηση Εργασίας υπολειτουργεί, οι νεότεροι συγκροτούν ήδη ένα διακριτό κοινωνικο υποσύνολο, το ‘πρεκαριάτο’, ως πολίτες β΄κατηγορίας.
Τα περισσότερα κόμματα αντιμετωπίζουν την εργασία ως νησίδα, ξέχωρη από τις άλλες πολιτικές ή ακόμη χειρότερα, θεωρούν ότι αν έρθει ανάπτυξη θα αυξηθεί και η απασχόληση. Τι δουλειές όμως θα δημιουργηθούν; Ποιοί θα ωφεληθούν; Θα μπορεί η νέα εργασία να πληρώνει φόρους και εισφορές για να δίνονται συντάξεις; Ποιοί θεσμοί χρειάζονται για να προστατεύονται οι εργαζόμενοι απέναντι στο λυσαλλέο κύμα (αρρύθμιστης) ευελιξίας που σαρώνει την χώρα μας και την Ευρώπη;
Λιτότητα και αλληλεγγύη γενεών απέδειξαν ότι δεν συμβιώνουν. Η μοιρασιά πόρων ή της “λυπητερής” θα γίνεται άδικα όσο οι λίγοι διαθέσιμοι πόροι θα κατευθύνονται προς ομάδες που γερνούν ή έχουν κίνητρα να συνταξιοδοτούνται πρόωρα, συντηρώντας ή διευρύνοντας τις ανισότητες, όπως έγινε στην Ελλάδα.
Η χαλάρωση της λιτότητας θέλει τόνωση της ζήτησης, δημόσιες επενδύσεις στην έρευνα και στην ανάπτυξη, ιδιωτικές επενδύσεις στη νέα μεταποίηση. Αν οι μισθοί στη Γερμανία, στην Ολλανδία, στη Φινλανδία κλπ δεν αυξηθούν, οι Νότιοι δεν θα εξάγουν περισσότερο. Παράλληλα οι εγγυήσεις νεολαίας (Youth Guarantee) που καταρτίζουν ανεκπαίδευτους ή άνεργους νέους, ώστε να ξαναμπούν στην αγορά εργασίας, δεν αποδίδουν όσο τα χρήματα είναι λίγα, δεν συναποφασίζουν οι κοινωνικοί εταίροι και οι κρατικοί μηχανισμοί (βλέπε ΟΑΕΔ) έχουν δομές του περασμένου αιώνα. Ταυτόχρονα, η ΕΕ αρνείται να αναγνωρίσει κοινά προσόντα και δεξιότητες ή τη μεταφορά δικαιωμάτων σύνταξης από χώρα σε χώρα, ώστε οι νέοι να αναζητούν πιο εύκολα εργασία.
Επειδή ακριβώς η εργασία δεν υπάρχει μόνη της, ζητούνται αλλαγές και στις δικές μας πολιτικές: κάποια σχέση ανταποδοτικότητας στο ασφαλιστικό, ώστε να μην καταρρεύσει και να έχουν κίνητρο οι νεότεροι να πληρώνουν, πλήρης εφαρμογή του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, επενδυτικά κίνητρα πρόσληψης ανέργων, ενδυνάμωση της Επιθεώρησης Εργασίας. Χρειάζεται ενημέρωση και προετοιμασία των επιχειρήσεων και της κοινής γνώμης για τις ευκαιρίες και τους κινδύνους που φέρνει η 4η βιομηχανική επανάσταση και η αυτοματοποίηση στην παραγωγή. Και φυσικά χρειάζεται επιτέλους καλή νομοθέτηση, ιδιαίτερα στις κοινωνικές πολιτικές, ώστε ο νομοθέτης-βουλευτής να ελέγχεται για τυχόν αποφάσεις που συνεχίζουν το πάρτυ μιας γενιάς εις βάρος της άλλης. Ο ρόλος του Συνηγόρου του Πολίτη εξάλλου είναι κομβικός για να εξασφαλίζει ότι η νομοθεσία που παράγεται βασίζεται σε δεδομένα, έχει σαφείς στόχους και δεν μοιράζει άνισα τα οφέλη και τα βάρη. Οι νόμοι υπάρχουν, μένει κάποιος να τους εφαρμόσει.
Σε ολόκληρη την Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ελλάδα, οι νεότεροι έχουν πολλούς λόγους για να χτίσουν τη δική τους ατζέντα, απέναντι στη ληστεία ευκαιριών και πόρων που επιχειρεί η μεγαλύτερη γενιά εναντίον τους. Άνεργοι ή με “μαύρα”, με πτυχία ή χωρίς, ‘φιλελέδες’ ή ‘αντισυστημικοί’ βλέπουν το κοινό πηγάδι πόρων και ευκαιριών να αδειάζει κάθε μέρα που το πολιτικό σύστημα προσπαθεί να τους διχάσει σε μάχες που έδωσαν κάποτε οι γονείς τους. Το πρεκαριάτο σταδιακά αποκτά κοινή συνείδηση και ψάχνει να εκπροσωπηθεί, πριν υποκύψει στις σειρήνες μιας επικίνδυνης κρυπτο-φασίζουσας και δήθεν φιλοκοινωνικής ακροδεξιάς.
