Οι διαδοχικές κρίσεις λειτουργούν ως επιταχυντές της ιστορίας. Οι κοινωνίες δοκιμάζονται, ο πήχης για την πολιτική ανεβαίνει. Η χρονιά που πέρασε μας απέδειξε ότι οι συνέπειες των κοντόφθαλμων πολιτικών, εντός και εκτός συνόρων, συσσωρεύονται και ξεσπούν πάνω στους πολλούς. Οικονομική κρίση, ύφεση, πανδημία, ενεργειακή κρίση, πληθωρισμός διαβρώνουν τη συνοχή, την εμπιστοσύνη, την ασφάλεια στις κοινωνίες εδώ και 15 χρόνια. Κρίσιμο οικονομικό, περιβαλλοντικό και ανθρώπινο κεφάλαιο χάνεται και δεν αναπληρώνεται, ιδιαίτερα σε χώρες με πιεστικό δημογραφικό έλλειμμα, υπερχρέωση και γεωπολιτική αστάθεια, όπως η Ελλάδα.
Οι πολίτες διχάζονται, καθώς οι ανισότητες μεγαλώνουν ανάμεσα στα εισοδήματα, τις γενιές, τα φύλα, την εθνικότητα. Ο ελιτισμός από τη μία και η δημαγωγία από την άλλη ρίχνουν λάδι στη φωτιά, φωτίζουν αντί να μειώνουν τις αντιθέσεις. Οδηγούν σε αυτοματισμούς, σε κοινωνίες χαμηλών προσδοκιών, μονιμοποιούν την αδικία, την αναξιοκρατία, τον αυταρχισμό. Εθίζουν τους νεότερους στη μιζέρια. Τους οδηγούν να αδιαφορούν για την επόμενη μέρα, να εκδικούνται πολιτικά, να αποδέχονται τη βία ως μέσο επίλυσης διαφορών. Τους μεγαλύτερους να οχυρώνονται πίσω από συντηρητικά αντανακλαστικά, να αποδέχονται το φόβο ως βασικό πολιτικό κριτήριο. Τις παραγωγικές δυνάμεις να οδηγούνται στον παρασιτισμό, την κερδοσκοπία, την ανομία, την ευκολία.
Μια τέτοια πολιτική επιζητά και τελικά δεσμεύεται από εξαρτήσεις που πρόσκαιρα της εξασφαλίζουν την ηγεμονία, αλλά μεσοπρόθεσμα υποσκάπτουν τη δυνατότητά της να υπηρετεί τους πολλούς. Η αίσθηση της παντοδυναμίας, η αλαζονεία, η διαπλοκή δεν φρενάρουν μπροστά σε θεσμικά αντίβαρα, πλουραλισμό ενημέρωσης, δημοκρατικό ήθος. Γιατί εξάλλου να συγκρούονται πολιτικές, όταν μπορούν να αναλύονται δημοσκοπήσεις καθημερινά σε μια προεκλογική εκστρατεία 12 μηνών; Γιατί να οργανώνεται δημόσια διαβούλευση, όταν στη Βουλή τα νομοσχέδια μπορούν να γίνονται “κουρελούδες”; Γιατί να γίνονται μεταρρυθμίσεις, όταν μπορούν να μοιράζονται επιδόματα; Γιατί να υπάρχει κοινωνικός διάλογος, όταν το πρωθυπουργικό γραφείο είναι κέντρο πριμοδότησης επιχειρηματικών τζακιών; Και γιατί να ανταγωνίζεσαι στο φως τους πολιτικούς σου αντιπάλους, όταν μπορείς να τους παρακολουθείς για να τους εκβιάζεις; Αυτή είναι μια επικίνδυνη πολιτική κληρονομιά.
Ακόμη χειρότερα, αντί να φωτίζονται σε βάθος τα παραπάνω, παρακολουθούμε στωϊκά φρικιαστικές ιστορίες βίας και διαφθοράς, με θύματα γυναίκες, παιδιά, ευάλωτους συνανθρώπους. Η επιθυμητή “αλλαγή ατζέντας” όμως επιτυγχάνει να φωτίσει απλά την άλλη όψη του νομίσματος: την εκτυφλωτική έλλειψη θεσμών, ηγεσίας, μιας πολιτικής του παραδείγματος. Την απουσία ενός πραγματικού δημόσιου χώρου με κοινά αγαθά στα οποία έχουν όλοι αξιοπρεπή πρόσβαση – βλέπε υγεία, εκπαίδευση, κοινωνική ασφάλιση, δικαιοσύνη.
Αν στα παραπάνω βλέπει κανείς το πορτρέτο της σημερινής κυβέρνησης και αρκετά από τα “κατορθώματα” της χθεσινής, αντιλαμβάνεται ότι αυτή είναι μια πορεία που οδηγεί σε νέες συγκρούσεις, διχασμούς και αδιέξοδα. Η “κανονικότητα” υποθάλπει πολλές νέες βαρβαρότητες. Τα άκρα βρίσκονται ξανά στο κατώφλι. Υπάρχουν κοινωνικά αντισώματα; Ευτυχώς ζουν ακόμη γενιές που θυμούνται τι σημαίνει κοινωνική κινητικότητα, κοινωνική μεταρρύθμιση, εθνική συμφιλίωση, ελευθερία έκφρασης, εθνική περηφάνια. Και δίπλα σε αυτές μια νεότερη γενιά, που με εφόδιο τις πρόσφατες κρίσεις γνωρίζει την αξία της κλιματικής δικαιοσύνης, της έμφυλης ισότητας, της διαφάνειας, του ελεύθερου χρόνου, της εργασιακής αξιοπρέπειας, της ανθεκτικότητας. Αξίες που εμπλουτίζουν και αιμοδοτούν το κοινό μεταπολεμικό λεξιλόγιο, το λεξιλόγιο της σοσιαλδημοκρατίας, όπως είχε γράψει ο Tony Judt. Για αυτήν την αλλαγή λεξιλογίου, για την αλλαγή παραδείγματος, για την πολυπόθητη τελικά κοινωνική και πολιτική αλλαγή, αξίζει κανείς να αγωνιστεί το 2023.
*Άρθρο μου στην εφημερίδα “Τα Νέα”, 03.01.2023