Οι πρώτες ημέρες της διακυβέρνησης Τραμπ διαψεύδουν για άλλη μια φορά τη μακαριότητα όσων πιστεύουν ότι ο δεξιός ριζοσπαστισμός θα συμφιλιωθεί με την «κανονικότητα» των φιλελεύθερων θεσμών.
Οπως φαίνεται, η Ευρώπη θα γιορτάσει τα εξηκοστά γενέθλιά της με αντικαταθλιπτικά. Επόμενη στάση στο χρονικό της πολιτικής κρίσης, μετά τη Βρετανία, την Ουγγαρία και την Πολωνία, φαίνεται ότι θα είναι η χώρα με το παλαιότερο Σύνταγμα στην Ευρώπη, η Ολλανδία.
Ο συνασπισμός εξουσίας των Συντηρητικών (VVD) με τους Εργατικούς (PvDA) που προέκυψε από τις εθνικές εκλογές του 2012 μάλλον θα τελειώσει στις 15 Μαρτίου, ημέρα που δωδεκάμισι εκατομμύρια Ολλανδοί θα προσέλθουν στις κάλπες. Οι ακροδεξιοί λαϊκιστές του Γκερτ Βίλντερς –ενός μονοπρόσωπου κόμματος, χωρίς δομή και πρόγραμμα μίας σελίδας– ανταγωνίζονται το κόμμα των Συντηρητικών για την πρωτιά. Βασική τους πρόταση είναι γενικώς το «έξω»: έξω το Ισλάμ, έξω οι ξένοι, έξω το ευρώ, έξω η ΕΚΤ, έξω γενικώς οι ελίτ.
Αρκετοί εξωτερικοί παρατηρητές απορούν. Η Ολλανδία έχει το δεύτερο μεγαλύτερο πλεόνασμα στην ΕΕ (9% του ΑΕΠ) μετά τη Γερμανία. Η κρίση του 2012-13 έχει δώσει τη θέση της σε σταθερή ανάπτυξη ύψους 2%. Η κεντρική τους τράπεζα προτείνει αύξηση μισθών. Η ανεργία βρίσκεται στο ανεκτό 5,4%, το χρέος μόλις στο 64% του ΑΕΠ. Παρά τη γήρανση του πληθυσμού, το ασφαλιστικό σύστημα είναι γενικά βιώσιμο. Θα περίμενε κανείς τα δύο κόμματα της συγκυβέρνησης να επωφελούνται από την ανθηρή πραγματικότητα. Δεν είναι όμως έτσι.
Μια καλύτερη ματιά στα στοιχεία αποκαλύπτει μια άλλη εικόνα, αρκετά διαφορετική από το κήρυγμα του βορειοευρωπαϊκού fan club της λιτότητας. Η σταθεροποίηση της ολλανδικής οικονομίας δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα μεταρρυθμίσεων, αλλά και της υψηλής ζήτησης των κρατικών της ομολόγων, που ευνοήθηκαν από την κρίση στον Ευρωπαϊκό Νότο, της σταθερής υποτίμησης του ευρώ και της εξωστρεφούς ανάπτυξης της γειτονικής Γερμανίας. Το πλεόνασμα απαίτησε θυσίες: οι κρατικές δαπάνες για εκπαίδευση, την περίθαλψη της τρίτης ηλικίας και των ατόμων με αναπηρία καθώς και οι δημόσιες επενδύσεις στις υποδομές και στην κατασκευή κατοικιών μειώθηκαν αισθητά.
Σε πρόσφατη μελέτη της, η ολλανδική Κεντρική Τράπεζα παραδέχεται ότι η αγορά εργασίας χειροτερεύει: ένας στου πέντε Ολλανδούς εργάζονται εποχικά, ενώ οι ασφαλείς θέσεις εργασίας από το 56,88% το 2008 έφτασαν μόλις το 30,5% το 2014. Αρα, οι χαμηλοί μισθοί και οι δουλειές που λιγοστεύουν, ο φόβος και ο σκεπτικισμός των κατοίκων των περιαστικών περιοχών, αλλά και η πρόσφατη απόφαση της κυβέρνησης να αυξήσει τις εισφορές περίθαλψης δημιουργούν μια πλατιά κοινωνική βάση αδικημένων και μη ωφελημένων.
Ποιος πληρώνει το μάρμαρο της ανασφάλειας της μεσαίας τάξης; Μα φυσικά οι σοσιαλδημοκράτες, το Εργατικό Κόμμα. Από το 25,3% που έλαβε το PvdA στις εκλογές του 2012 κατρακυλά σήμερα σε μονοψήφια ποσοστά κάτω του 8% βλέποντας το μεγαλύτερο μέρος των ψηφοφόρων του να οδεύει προς τη δυστοπία του ακροδεξιού Βίλντερς. Όσοι θέλουν να περισώσουν τις προοδευτικές τους αξίες στρέφονται στους Πράσινους, τους Φιλελεύθερους και τα μικρά κόμματα της Αριστεράς. Με άλλα λόγια, το PvdA μολύνθηκε από τον καταστροφικό ιό της «πασοκοποίησης»: όταν οι κεντροαριστεροί μπαίνουν μαζί με τους δεξιούς στον πλυντήριο της λιτότητας, είναι οι μόνοι που ξεβάφουν.
Φυσικά, η υποχώρηση των αναδιανεμητικών πολιτικών και η λιτότητα δεν είναι οι μόνοι λόγοι για την άνοδο της ακροδεξιάς στην Ολλανδία. Ο αντιευρωπαϊσμός και η εναντίωση στους μετανάστες έχουν καλλιεργηθεί συστηματικά στην ολλανδική κοινωνία, από την άνοδο του Pim Fortuyn στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας μέχρι το περσινό συμβουλευτικό δημοψήφισμα απόρριψης της συμφωνίας σύνδεσης ΕΕ – Ουκρανίας. Συντηρητικά ινστιτούτα, κινήσεις πολιτών και νέα κόμματα (όπως το απίθανο «50άνω» που μάχεται για τα συμφέροντα των συνταξιούχων) τονίζουν τη σημασία της εθνικής ιδιαιτερότητας, της επιστροφής στο παρελθόν και της προστασίας προνομίων που χάνονται ή θα χαθούν εξαιτίας της Ευρώπης, της παγκοσμιοποίησης, των μεταναστών κλπ.
Τι προβλέπουν λοιπόν οι εκλογικοί αναλυτές; Το επικρατέστερο σενάριο είναι ο κατακερματισμός, καθώς στις εκλογές κατεβαίνουν 28 κόμματα, με όριο εισόδου στο 150μελές Κοινοβούλιο, το 0,67%. Με τα σημερινά ποσοστά των δημοσκοπήσεων και με δεδομένο ότι κανείς δεν θέλει να συνεργαστεί με τον Βίλντερς, το μόνο εφικτό σενάριο είναι μια κυβέρνηση συνεργασίας μεταξύ Δεξιάς, Κεντρώων, των σοσιαλφιλελεύθερων του D66, των Πρασίνων και ίσως κάποιων άλλων. Οι Εργατικοί μάλλον θα μείνουν εκτός κυβέρνησης, για να μαζέψουν τα κομμάτια τους. Πάντως η πρόβλεψη είναι μάλλον η παρατεταμένη πολιτική αστάθεια, όπως συνέβη και στην Ισπανία.
Αν ο Βίλντερς έρθει πρώτος, θα φυσήξει αέρα στα πανιά της Λεπέν, του Γκρίλο, της Εναλλακτικής για τη Γερμανία και πάει λέγοντας. Αλλά ακόμη και αν οι ακροδεξιοί δεν κερδίσουν τις εκλογές, θα είναι μια ανάσα από το να κερδίσουν τις επόμενες. Που σημαίνει ότι μαζί με την Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων και τον ενδεχόμενο κλονισμό της γερμανοκίνητης λιτότητας, θα ζήσουμε και τη βάσανο της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, η οποία θα αποχωρίζεται τη συμβία της μεσαία τάξη μετά από περίπου 60 χρόνια. Ομως, αν το επιθετικό ξαναμοίρασμα της πίτας στους φοβισμένους και μη προνομιούχους είναι το τελευταίο οχυρό για να ανακοπεί η λαϊκίστικη ακροδεξιά, αυτή δεν θα μπορεί να γίνει ούτε από την παραδοσιακή Δεξιά, ούτε από μια αδύναμη σοσιαλδημοκρατία. Η «πασοκοποίηση» (και) των Ολλανδών Εργατικών έρχεται να επιβεβαιώσει την τοξική σχέση της λιτότητας με το παρόν και το μέλλον της μεσαίας τάξης στην Ευρώπη.
