Αγαπητοί φίλοι,
Στελέχη της αυτοδιοίκησης και ενεργοί πολίτες της Αγίας Παρασκευής,
Σήμερα κράτη, περιφέρειες και πόλεις καλούνται να διαχειριστούν νέες παγκόσμιες τάσεις, όπως:
Τη δημογραφική αλλαγή, που συνδυάζεται με μακροβιότερους πολίτες, γηράσκουσες κοινωνίες και μικρότερες οικογένειες
Την ενίσχυση της ατομικότητας μέσα από τις νέες τεχνολογίες, την απαίτηση για εξατομικευμένες υπηρεσίες, άρα και τις νέες απαιτήσεις των πολιτών από το κράτος
Την τεχνολογική αλλαγή που έρχεται με την αυτοματοποίηση, τη συνδυαστική καινοτομία, τη ρομποτική, αλλά και τα κοινωνικά χάσματα που αυτή θα δημιουργήσει
Την όλο και βαθύτερη οικονομική αλληλεπίδραση, απότοκο της παγκοσμιοποίησης, η οποία φαίνεται να λειτουργεί υπέρ των αναδυόμενων οικονομιών
Την υπερχρέωση των κρατών, τη συσσώρευση δηλαδή δημόσιου χρέους, που κρατά ανοιχτό το μέτωπο μιας νέας κρίσης μετά το 2008
Την κλιματική αλλαγή, που όπως είδαμε και στην Ελλάδα μέσα σε ένα μόνο καλοκαίρι, είναι εδώ και θα δοκιμάσει την ανθεκτικότητα των πόλεών μας
Τον περιορισμό των διαθέσιμων υδάτινων πόρων, της τροφής και της ενέργειας εξαιτίας της αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού και του ανόδου του βιοτικού επιπέδου σε Κίνα, Ινδία, Αφρική κλπ.
Την ραγδαία αστικοποίηση και μετανάστευση προς πόλεις, όπου μέχρι το 2030 αναμένεται να ζουν τα ⅔ των κατοίκων του πλανήτη.
Αυτές οι προκλήσεις καλούν την αυτοδιοίκηση και την τοπική διακυβέρνηση, ιδιαίτερα στην Ελλάδα να αναθεωρήσουν το συμβατικό τρόπο διοίκησης σε πολλά επίπεδα. Να ξαναδούν την εικόνα, αλλα αλλιώς. Από την εισαγωγή του στρατηγικού σχεδιασμού και της διοίκησης με στόχους, την αλλαγή της νομοθεσίας και των κοινωνικών προγραμμάτων μέχρι τις δομές και τις δεξιότητες των υπαλλήλων.
Η κοινωνική καινοτομία, η δυνατότητα δηλαδή των πολιτών και των οργάνων διοίκησης να συνεργάζονται και να επινοούν νέες δυνατότητες, γνώσεις, εργαλεία και θεσμούς που λύνουν προβλήματα έχει κομβική σημασία για την αυτοδιοίκηση του μέλλοντος. Η καινοτομία αλλάζει την ιεραρχία των καθετοποιημένων δομών, τον τρόπο που μαθαίνει και λαμβάνει αποφάσεις ένας δημόσιος οργανισμός, όπως ο δήμος. Η καινοτομία χρειάζεται πειραματισμό και φυσικά μια “αγορά” ιδεών, πρωτοβουλιών, επιχειρήσεων, ενεργών πολιτών για να “γεννήσει” το νέο. Και για να παράγει δημόσιο όφελος και αξία για όλους, χρειάζεται φυσικά τη νομιμοποίηση από τους πολίτες και τη Διοίκηση, αλλά και τα απαραίτητα μέσα και οργάνωση.
Σε ο,τι αφορά στη νομιμοποίηση: Σε μια “αγορά” ανταλλαγής ιδεών και πρακτικών, η αναζήτηση των συνεργασιών είναι μονόδρομος. Μια σύγχρονη διοίκηση στο Δήμο οφείλει να ενώσει τα ψηφιακά εργαλεία με την φυσική παρουσία των πολιτών, παρέχοντας γνώσεις και πληροφορία στους πολίτες αλλά και ένα ελάχιστο πλαίσιο μέσα στο οποίο θα διαβουλεύονται και θα συναποφασίζουν, όπως συμβαίνει με το μοντέλο του “Προϋπολογισμού των Πολιτών” ή συμμετοχικού προϋπολογισμού, μιας πρακτικής που εξαπλώνεται σε όλες τις ηπείρους, αλλά και στην Ελλάδα. Η Διοίκηση οφείλει να ακούει, να καταγράφει, να “αισθάνεται” τι συμβαίνει σε όλες τις λειτουργίες της πόλης, να μαθαίνει και να εκπαιδεύεται διαρκώς, ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των πολιτών. Με λογοδοσία, ώστε κάθε αιρετός να κρίνεται για το έργο του, αλλά και διαφάνεια στη διαχείριση των χρημάτων και κάθε πόρου που ξοδεύει η Διοίκηση, μέσα από διαθέσιμα οργανογράμματα, υπηρεσίες επικοινωνίας με τους πολίτες, ανοιχτά δημόσια δεδομένα κλπ.
Σε ο,τι αφορά στα μέσα και στην οργάνωση: μη σας πει κανείς ποτέ ότι υπάρχει καινοτομία χωρίς χρήματα και ανθρώπους. Η καινοτομία θέλει πειραματισμό, διοίκηση έργου, ανταλλαγή γνώσεων, που συχνά χάνονται μέσα σε έναν δημόσιο οργανισμό, αλλά και χρηματοδότηση. Χρειάζεται σενάρια και μακροπρόθεσμους στόχους, όπως για παράδειγμα, “που θα βρίσκεται ο δήμος μου σε πέντε χρόνια από σήμερα, σε ποια πόλη θα θέλω να ζω εγώ και τα παιδιά μου, πόσους ηλικιωμένους θα έχω την επόμενη τετραετία, που θα βρω τα χρήματα που χρειάζονται για να υλοποιήσω τους στόχους μου”, κλπ. Επίσης η αλλαγή νοοτροπίας, ώστε οι πολίτες να εξοικειώνονται με το δημόσιο αγαθό μπορει να γίνει και μέσα από συμπεριφορικές προτροπές (nudges), όπως έχει γράψει και Cass Sunstein, στενός συνεργάτης του Ομπάμα και καθηγητής στη Νομική του Χάρβαρντ, αναφερόμενος σε ειδική σήμανση, ταμπέλες, μπάνερς σε δημόσιους χώρους και ιστοσελίδες του δήμου με στοχευμένα μηνύματα – όχι αμιγώς απαγορεύσεις κλπ. Μια άλλη κρίσιμη παράμετρος είναι η δυνατότητα του δήμου να καταγράφει, να μετρά και να ποσοτικοποιεί τις υπηρεσίες του, ώστε να γνωρίζει τις δυνατότητες και την αποτελεσματικότητά του, ώστε να μπορεί στο τέλος να αυτοαξιολογείται, αλλά και να λογοδοτεί στους πολίτες του. Τέλος χρειάζεται ευελιξία και συστήματα ολικής ποιότητας, σε συνδυασμό με την τεχνολογική ετοιμότητα και κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού.
Πολλοί ταυτίζουν την καινοτομία με την τεχνολογία και την ατζέντα των έξυπνων πόλεων. Όμως η σχέση δεν είναι αναγκαστική. Ο τεχνο-ντετερμινισμός, η άποψη δηλαδή ότι η τεχνολογία με τους σένσορες και το ίντερνετ των πραγμάτων θα μας λύσουν όλα τα προβλήματα είναι εσφαλμένη και καταδικασμένη σε αποτυχία αν δεν λαμβάνει υπόψιν την ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων και στην αξιολόγηση των αποφάσεων, όχι μόνο την ημέρα των εκλογών. Από την άλλη, η επιστροφή σε κινήματα κοινοτισμού, προστασίας των “κοινών” μόνο από ομάδες πολιτών ή αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών σε γειτονιές, χωρίς να είναι πανάκεια και να δημιουργούν ψευδαισθήσεις μικρομεγαλισμού, μπορούν να “μπολιάσουν” την τοπική αυτοδιοίκηση ιδέες και δίκτυα συνεργασίας σε επίπεδα γειτονιάς, όπως έχουμε δει στο Βερολίνο, για παράδειγμα.
Αυτό που θα πρότεινα λοιπόν στην δημοτική σας παράταξη, όπως και σε κάθε προοδευτική παράταξη που θέλει να αλλάξει το παραδοσιακό μοντέλο διοίκησης είναι να θυμάστε διαρκώς ότι το έργο σας δεν τελειώνει με τις εκλογές. Αντιθέτως. Πρέπει να συντηρείτε και να διευρύνετε διαρκώς το δίκτυό σας με ομάδες πολιτών, που θα αιμοδοτούν την προσπάθειά σας με ιδέες, πληροφορίες και τεχνογνωσία. Επιπλέον, η επαφή με τους πολίτες και τις επιχειρήσεις πρέπει να θεμελιωθεί με καθημερινή επαφή, ξεκινώντας από την κοινή επίλυση προβλημάτων, τη δημιουργία συνεργατικών σχημάτων, την ανάδειξη μιας νέας ταυτότητας για την πόλη, που θα συνδυαζει την ποιότητα ζωής με την γνώση, την κοινωνική αλληλεγγύη, την εργασία και την επιχειρηματικότητα. Ακολουθώντας το μοντέλο της Βαρκελώνης σίγουρα υπάρχουν χώροι όπου με ελάχιστα μέσα μπορείτε να ενθαρρύνεται δημοτικούς υπαλλήλους, πολίτες, επιχειρηματίες και οργανώσεις πολιτών να εργαστούν πάνω σε κοινά πρότζεκτ και να βοηθήσουν ουσιαστικά το δήμο στην προσπάθειά του να καινοτομήσει, εντάσσοντας και το πλούσιο δίκτυο σχολών και ερευνητικών κέντρων που έχετε την τύχη να φιλοξενείτε στα όρια του δήμου σας.
Σας ευχαριστώ και καλή επιτυχία στην προσπάθειά σας
*Ομιλία στην ειδική ημερίδα του δημοτικού συνδυασμού “ΑλλάΖουμε” στην Αγία Παρασκευή