Ήταν το 2005 όταν Γάλλοι και Ολλανδοί καταψήφισαν το σχέδιο Ευρωσυντάγματος και έβαλαν το φεντεραλιστικό όνειρο στο ψυγείο. Τις εντυπώσεις είχαν κερδίσει και τότε οι ευρωσκεπτικιστές, με την εικόνα του “Πολωνού υδραυλικού” που θα έπαιρνε τις δουλειές της μεσαίας τάξης να γίνεται στη συνέχεια σημαία των ακροδεξιών.
Κάπως έτσι η Ευρωπαϊκή Ένωση μπήκε σε μια νωχελική περίοδο αναστοχασμού για το μέλλον της, ενώ η Συνθήκη τελικά ψηφίστηκε από τα κοινοβούλια, χωρίς άλλα δημοψηφίσματα. Στοχάστηκε αρκετά η Ευρώπη; Μάλλον όχι. Όσα ακολούθησαν από το 2007 δείχνουν ότι πρόκειται για μια δύναμη ήπιας ισχύος, που ξυπνά μόνο για να διαχειριστεί κρίσεις, όχι να τις προλάβει.
Ο ρόλος των ευρωπαϊκών οργάνων υποβαθμίστηκε και τη σκυτάλη πήραν οι κυβερνήσεις, ενώ η γενικευμένη οικονομική στασιμότητα, η αποβιομηχάνιση και η μετανάστευση διεύρυναν το χάσμα ανάμεσα σε κερδισμένους και χαμένους από τα ανοιχτά σύνορα και την ανοιχτή οικονομία. Για τους δεύτερους, Ευρωπαϊκή Ένωση και ανοιχτά σύνορα σημαίνουν ότι “κάποιος ξένος θα έρθει να μας πάρει τις ήδη λιγοστές δουλειές”. Χωρίς πειστικές απαντήσεις, η τάση που θέλει “τη χώρα μας πίσω” θεριεύει από το Βορρά μέχρι το Νότο.
Από την άλλη όμως, οι Βρετανοί ήταν πάντα με το ένα πόδι έξω από την Ένωση. Διεκδικούσαν (και λάμβαναν) προνομιακή μεταχείριση, ενώ απολαμβάνοντας τα οφέλη της Ενιαίας Αγοράς, υπονόμευαν την πολιτική ένωση και λειτουργούσαν ως μπαλαντέρ στην ισορροπία ισχύος μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας. Επίσης, σε αντίθεση με τη συντριπτική πλειοψηφία των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής ‘Ενωσης, τα δύο μεγάλα κόμματα της Βρετανίας ήταν εσωτερικά διαιρεμένα απέναντι στην Ένωση.
Το δημοψήφισμα ήρθε σε λάθος στιγμή και ήταν το κόστος της επιπόλαιης και στενόμυαλης τακτικής του Cameron από το 2013, ώστε να “στριμώξει” εκλογικά το UKIP. Τι μέλλει γενέσθαι λοιπόν; Το πιο πιθανό είναι ότι Βρετανία και Ευρωπαϊκή Ένωση θα καταλήξουν σε μια νέα ειδική σχέση που θα διατηρήσει τον οικονομικό ομφάλιο λώρο μεταξύ τους. Αν όμως αυτή καθυστερήσει και μοιάζει πολύ με τη σημερινή κατάσταση, τότε και άλλοι θα μπουν στον πειρασμό να πειραματιστούν με “αναίμακτες” ειδικές σχέσεις.
Αυτό είναι ένα σενάριο που απεύχεται ο σημερινός (συντηρητικός) πυρήνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως είναι εξαιρετικά δύσκολο αυτοί που συνευθύνονται για τη θεσμική, οικονομική και κοινωνική κρίση της Ε.Ε. να συγκρατήσουν την αλλαγή της. Η Ευρώπη μπαίνει απρόθυμα σε άλλη μια κρίση, για την οποία δεν ήταν προετοιμασμένη.
