Η ανθρωπότητα φαίνεται να επιστρέφει στην ιστορική της κανονικότητα: κρίσεις, βία, πανδημίες, μετακινήσεις πληθυσμών, φυσικές καταστροφές. Ο μαύρος κύκνος του κορωνοϊού δίνει οριστικά τέλος στο ήπιο μεταπολεμικό διάλειμμα. Όταν το παλιρροϊκό κύμα αποτραβηχτεί, τίποτε δεν θα είναι ξανά το ίδιο.
Όσο η πανδημία λαμβάνει καθημερινά εφιαλτικές διαστάσεις, τόσο οι δημοκρατίες αυτοκαταργούνται και η οικονομία βυθίζεται στο χάος. Επικρατεί το δίκαιο της ανάγκης, όπου βασικά ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα υποχωρούν κάτω από την προστασία της δημόσιας υγείας, το κράτος αναδιατάσσεται, παράγει, ελέγχει, αστυνομεύει, η ενημέρωση εκ των συνθηκών περιορίζεται. Ο χωροταξικός, αλλά και ψυχολογικός περιορισμός ενός κοινωνικού όντος, όπως ο άνθρωπος, ο φόβος της μόλυνσης από “τον άλλο”, η κοινωνική απόσταση, θα μεταλλάξει οικογενειακές, κοινωνικές σχέσεις και συμπεριφορές. Τι θα γεννήσει άραγε η γενικευμένη καραντίνα; Μια νέα συλλογικότητα που θα ζωντανέψει τις δημοκρατίες από τα κάτω ή μια βουβή παραίτηση, πεδίο δόξης λαμπρό για κάθε αυταρχικό δημαγωγό;
Μέσα στην κρίση, οι κυβερνήσεις μετατρέπουν τις εθνικές και περιφερειακές οικονομίες σε οικονομίες πολέμου, για να χρηματοδοτήσουν τα εθνικά συστήματα υγείας, αλλά και να κρατήσουν επιχειρήσεις και εργαζομένους ζωντανούς, έστω και στην εντατική. Η φύση και η ένταση της εργασίας αλλάζουν, η εξάρτηση από κοινωνικές παροχές γίνεται καθολική, η τεχνολογία διατρέχει οριζόντια κάθε δραστηριότητα, οι πειρασμοί για κερδοσκοπία, αυθαιρεσία και εκμετάλλευση γίνονται μεγαλύτεροι. Θα πρόκειται για τη μεγαλύτερη ίσως κινητοποίηση κεφαλαίων που έχει δει η ανθρωπότητα – και μάλιστα σε καιρό ειρήνης. Ένας βίαιος “κεϋνσιανισμός”, ώστε το φρένο να μην σημάνει τον ξαφνικό θάνατο – βιολογικό και οικονομικο για ανθρώπους, νοικοκυριά, εργαζόμενους, επιχειρήσεις.
Δυστυχώς όμως, στην Ευρώπη τα σύνορα μεταξύ κρατών γίνονται πιο ευδιάκριτα. Η άρνηση της Γερμανίας και των κρατών-δορυφορων της να εγγράψουν ελλείμματα στον προϋπολογισμό τους, δυσκολεύουν τη λύση του “helicopter money”, που μόνο ένα κορωνο-ομόλογο φαίνεται ότι μπορεί να εγγυηθεί. Το κύρος των εθνικών κυβερνήσεων και της ΕΕ, η πίστη των πολιτών στο κράτος ως εγγυητή της ζωής, της ασφάλειας και έσχατης (οικονομικής) λύση, με νωπές τις συνέπειες της κρίσης του 2009, θα κριθεί μέσα σε μέρες, εβδομάδες και μήνες. Όπως και η τύχη αρκετών τσαρλατάνων που βρέθηκαν στην ηγεσία δυτικών κρατών πουλώντας φόβο, οργή και ψέματα.
Η σχέση μας με το περιβάλλον βρίσκεται σε οριακό σημείο. Οι πανδημίες είχαν προβλεφθεί από αυτούς που αντιλήφθηκαν ότι η άπληστη εισβολή του ανθρώπου σε οικοσυστήματα άγνωστα και απάτητα θα έπλητταν το ανοσοποιητικό του σύστημα. Όσο πλουτίζει ο πλανήτης τόσο μεγαλύτερη η όρεξη για πρώτες ύλες, ενέργεια, μεταφορές, άρα και μεγαλύτερο το αποτύπωμα στο κλίμα, στην φύση και στην επαφή που γεννά νέες ασθένειες και ιούς. Θα ενισχυθεί άραγε η διεθνής συνεργασία για την υγεία και το κλίμα ή θα συνεχίσουμε να πληρώνουμε το κόστος αυτών που το επιβαρύνουν περισσότερο, όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα;
Τελος, νέες ισορροπίες ισχύος θα αναδυθούν, όπως ακριβώς μετά από έναν πόλεμο.Τα αντανακλαστικά των ΗΠΑ θα καθορίσουν και το μέγεθος της παγκόσμιας ύφεσης. Όσο ο Πρόεδρος Τραμπ μιλά για κινέζικο ιό και αρνείται το μέγεθος του προβλήματος, η Κίνα εξαπολύει ένα μαζικό σχέδιο ανθρωπιστικής βοήθειας με τεχνογνωσία και εξοπλισμό κατά του ιού, χτίζοντας σχέσεις με τις χώρες της Δύσης.
Όσο περνούν οι μέρες, τόσο περισσότερο θα συνειδητοποιούμε ότι ζούμε μια ματαίωση της Ιστορίας και της νεωτερικότητας. Η θρησκευτική σχεδόν πίστη, ότι η γνώση, η επιστήμη, η ανάπτυξη θα χτίζουν διαρκώς ένα καλύτερο αύριο θα καταρρέει μέσα στον γενικευμένο φόβο. Είναι στο χέρι μας να μην υποκύψουμε στην πρωτόγονη ορμή του φαινομένου, αλλά να κρατηθούμε όρθιοι από την ελπίδα ότι μας περιμένει ένα καλύτερο κοινωνικό συμβόλαιο, που μπορούμε να γράψουμε όλοι μαζί.
*Δημοσιεύτηκε στο “Θέμα της Κυριακής”, 29.03.2020